کاوش/ دکتر مهدی قمشی
استاد دانشگاه شهید چمران اهواز
بنا بر آنچه در یادداشت “سیلاب و درس های آبی 96 و 97” توصیه نمودم قصد آن را نداشتم که در بحبوحه بحران سیل، با مطالب انتقادی، ذهن مردم و مدیران را مشوش کنم. امّا اکنون که بحران رو به فروکش کردن نهاده و ذهن مردم کمی آسوده شده است وقت را مغتنم شمرده و بعضی نکات را که در زمان سیل نیز جلب توجه نمودند را مورد سوال و نقد قرار می دهم و انتظار دارم که مدیران محترم نیز پاسخی منطقی به این نکات که در ذهن شهروندان شکل گرفته، بدهند تا واقعیات هر چه بهتر نمایان شده و گره کار مشخص گردد.
همه می دانیم که وجود سیستم فاضلاب از زیرساختهای اولیه هر شهر و روستا محسوب می گردد. وجود مشکل در سیستم فاضلاب ها علاوه بر به مخاطره انداختن بهداشت و سلامت مردم، هزینه کردهای شهری در امور خط کشی خیابان ها و رنگ آمیزی جداول و کارهای زیبا سازی را بیهوده و عبث خواهد کرد. سالیان سال است که سیستم فاضلاب و دفع رواناب در شهر اهواز به صورت معضلی نمایان شده است.
ماندن آب در خیابان های شهر بعداز هر بارندگی مختصر و گرفتگی سیستم فاضلاب و بالا آمدن آن در بعضی نقاط شهر مدت هاست به امری عادی در اهواز بدل شده است. مردم شهر نیز از حل این معضل نا امید شده اند و مسئولان ذیربط نیز به جز حق فاضلاب که در قبوض آب هر ماه از مردم طلب می نمایند کار اساسی برای حل مشکل فاضلاب انجام نمی دهند و فقط یاد گرفته اند که آن را به یکدیگر خوب پاس بدهند. آبفا به شهرداری و شهرداری به آبفا.
مدتهاست می شنویم که ورود فاضلابها به کارون متوقف شده است و تصفیه خانه های شرق و غرب اهواز افتتاح و شروع به کار کرده اند امّا درست در زمانی که عملاً باید اثر این تغییرات مثبت را ببینیم متوجه می شویم که به علت ارتفاع آب رودخانه کارون سیستم فاضلاب نمی تواند تخلیه شود. این یعنی آنچه که فکر می کردیم اشتباه بوده و فاضلاب به کارون می ریخته است و تصفیه خانه ای نیز در کار نیست و یا آنقدر ظرفیتش کم است که بود و نبودش اثر چندانی در اهواز ندارد و همانند همیشه خصوصاً در زمان سیل مردم باید مشکلات بهداشتی ناشی از بالا آمدن فاضلاب را تحمل کنند. و دیدیم که تنها نگرانی که متاسفانه اهواز را تهدید می کرد همین بالا آمدن فاضلاب و آبگرفتگی احتمالی ناشی از بارندگی ها بود نه خود سیل. باید قبول کنیم بالا آمدن فاضلابهای خانگی در نقاط مختلف اهواز و بوی نامطبوع آن در هر کوی و برزن نه شایسته قطب نفتی کشور است و نه قابل تحمل برای یک مرکز استان.
به صورت مختصر دلیل اصلی مشکل در سیستم فاضلاب شهر اهواز که به مرور بروز و ظهور یافته مربوط است به:
الف: عدم تفکیک سیستم فاضلاب خانگی از روانآب شهری ناشی از بارش ها (45 سال پیش این تفکیک در اهواز شروع گردید امّا به دلیل گسترش شهر سیستم دفع رواناب ایجاد شده به فاضلاب خانگی وصل گردید و تغییر ماهیت داد)
ب: تغییر شکل ساختمانهای مسکونی شهر از ویلایی به طبقاتی و برج، و عدم اصلاح لوله های فاضلاب قدیم متناسب با شکل جدید شهر.
در سالهای اخیر عمده مشکل ملاحظه شده در اهواز به موارد زیر مربوط می گردد.
1- در ایستگاههای پمپاژ فاضلاب عموماً ارتفاع تخلیه رعایت نشده است به همین دلیل خطوط اصلی معمولاً بصورت ثقلی حرکت نمی کند.
2- در بخشهای زیادی از منهولهای خیابانها ارتفاع فاضلاب بالاتر از لوله است و این بدان معنی است که فاضلاب در آن بخش به دلیل گرفتگی و یا رسوب¬گذاری به درستی عمل نمی کند
3- نقاط شهر که معمولاً مشکل فاضلاب دارند همواره در طول سال به طور مکرر همان مشکل در آنها تکرار می شود که نشان از وجود یک اشکال فنی است و نمی توان با عملیات رفع گرفتگی نقطه ای (بهره بردار) آن را حل نمود. به همین دلیل بجای چندین بار هزینه رفع گرفتگی و عدم حل اساسی مشکل کافی است بررسی فنی و رفع اشکال شود نه رفع گرفتگی.
4- ایجاد مانیتورینگ بر اساس اعلام شهروندان و مشاهده تکرار گرفتگی¬ها بر روی مانیتور مدیران را به خوبی راهنمایی می کند تا نقاط بحرانی را زودتر شناسایی و رفع مشکل نمایند.
5- اگرچه ظرفیت خطوط فاضلاب نیاز به بازبینی اساسی دارد ولی نباید رفع مشکل نقطه ای فاضلاب اهواز را فقط به آن ارتباط داد زیرا به نظر می¬رسد در بیشتر موارد این موضوع فقط برای فرار مسئولین از حل مشکل باشد.
6- عادی شدن گرفتگی های فاضلاب برای متصدیان آب و فاضلاب و عدم حل آنها و یا رفع آنها با تأخیر متاسفانه عادت خوبی نیست؛ رفع فاضلاب یک اولویت اورژانسی باید باشد و نوبت بندی این کار بسیار اشتباه و خطا است. تفکر پیشگیری باید بر سیستم مدیریتی شهر در بخش فاضلاب حاکم بر تفکر رفع اشکالات بروز یافته شود.
با این اوصاف به نظر می رسد نیاز اساسی شهروندان اهوازی از مسئولین نظام مطالبه جدی رفع معضل سیستم فاضلاب و سیستم دفع رواناب شهری باشد. چیزی که سال هاست وعده حل اساسی آن داده شده ولی عملاً خبری از آن نیست. آخرین بار در سال 1394 در شورای عالی آب کشور که با حضور دکتر جهانگیری معاون رئیس جمهور برگزار گردید مقرر گردید که مشکلات فاضلاب در شهرهای استان با اعتبار هشت هزار میلیارد تومانی (که پیشنهاد استاندار وقت استان بود) بصورت اساسی مرتفع گردد. قول تخصیص این مبلغ چهار ساله بوده که قاعدتاً سال 98 باید سال پایانی آن تلقی شود. اکنون وقت پاسخ گویی است که این اعتبار چه شده است؟ اگر آمده چگونه هزینه شده؟ و اگر نیامده است چرا نیامده؟
در شرایط فعلی و تا ایجاد شرایط لازم برای حل اساسی مشکل فاضلاب، پیشنهادم این است که موارد زیر توسط مسئولین ذیربط مورد توجه قرار گیرند:
1- مناطق مختلف شهر به تفکیک و از محل انتهایی مورد بازبینی، بررسی و رفع اشکالات فنی قرار گیرند.
2- مدیریت بهره برداری از ایستگاه های پمپاژ فاضلاب در چارت اداری فاضلاب دیده شود و در بهره برداری فنی و مهندسی این بخش جدی¬تر دیده شود.
3- مرکز مانیتورینگ آنلاین برای ثبت و مشاهده نواقص فاضلاب جهت بهره¬برداری مدیریتی بهتر احداث شود.
4- برای پرسنل مرتبط دوره های آموزشی کاربردی برگزاری گردد.
5- سیستم ثبت اطلاعات مردمی و نیز اعلام رفع مشکل به تماس گیرندگان ایجاد گردد.
6- نظارت بر عملکرد پیمانکاران و بازبینی فنی از گرفتگی¬ها جدی گرفته شود.
7- بهره برداری از دستگاه های پیشرفته برای شناسایی گرفتگی¬های احتمالی و رفع آنها بدون نیاز به شکافتن مسیرهای فاضلاب در دستور کار قرار گیرد.
8- رعایت دستورالعمل های بهره برداری و بازدیدهای دوره ای الزامی گردد.
نکته نهایی اینکه مردم صبور استان نشان داده اند که ناملایمات و بحران ها را بخوبی شناخته و با آنها مدارا کرده و می کنند و مانند دوران دفاع مقدس، در زمان سیل نیز شرایط کشور را درک می کنند و در کنار مسئولان وظایف خود را انجام می داده و می دهند و دم نمی رنند امّا شرایط فعلی فاضلاب اهواز نه جزیی از بحران است و نه فابل توجیه و تنها می تواند ثمره سوء مدیریت و یا کم توجهی مسئولان از گذشته تا کنون باشد و نام دیگری نمی توان بر آن نهاد. از این رو به مردم باید حق بدهیم که تحمل ادامه این وضعیت را نداشته باشند و انتظار کار اساسی برای رفع آن و به صورت ویژه را از مسئولان طلب نمایند.
